- масштаб
- (нем. mas – өлшем және stab – таяқ)
бейнеленген объект кесінділері ұзындығының оларға сәйкес натурал (шынайы) кесінділердің ұзындығына қатынасы. Бейнеленген және түпнұсқа өлшемдерінің арақатынасына қарай кішірейту масштабы ажыратылады. Әскери істе М. картографияда, карталардың барлық түрлерін, аэрофотосуреттерді, фотосызбалар мен фотожоспарларды, жергілікті жердің жоспарларын, пішіндерін және макеттерін жасау кезінде фотограмметрияда, сондай-ақ қару-жарақтың, әскери техниканың, инженерлік ғимараттар мен басқа да объектілердің сызулары мен макеттерін әзірлеу кезінде кеңінен пайдаланылады. М. сандық қатынаспен берілуі немесе графикамен бейнеленуі мүмкін және осыған сәйкес сандық немесе графикалық болады. Сандық М. үлгілері: 1:2, 1:5000 (кішірейту масштабы) және 5:1 (ұлғайту масштабы). Графикалық М. сызықтық, пропорцио-налдық, сыналық және көлденең болып бөлінеді. Сызықтық М. – сәйкес соңғы натурал шамалардың мәндері соңғы жақтарында жазылған тік, тең бөліктерге бөлінген кесінді. Кесіндінің бір бөлігінің ұзындығы масштаб негізі деп, ал негізге сәйкес түпнұсқадағы қашықтық оның шамасы деп аталады. Сызықтық М., әдетте, сызудың, картаның әрбір парағында (топографиялық карталарда әрқашан да жиек астында оң жақ шетте) жазылады. Пропорционалдық М. – сызықтық өлшемдерді бір масштабтан екіншісіне ауыстыруға арналған кесте (график). Көлденең М. – кесінділердің пропорционалдық бөлігіне негізделген кесте карталар мен сызулардағы сызықтық өлшеулердің дәлдігі үшін пайдаланылады. Карта (аэрофотосурет) масштабы — картадағы (аэрофтосуреттегі) сызық ұзындығының жергілікті жердегі сәйкес сызықтық жазық қалыптағы ұзындығына қатысты. Картаның картографиялық проекциялармен тығыз байланысты басты және жеке масштабтары болады. Басты немесе жалпы масштаб — жер эллипсоидын жазық бетінде бейнелеу кезіндегі оның жалпы кішірею дәрежесі. Жеке масштаб деп картадағы шексіз кіші кесіндінің (dө) жер эллипсоидының М=dө/ds бетіндегі сәйкес шексіз кіші кесіндіге (ds) қатысы аталады. Жалпы жағдайда жеке масштаб ауыспалы шама және жағдай (қалып) функциясы болып табылады.
Казахский толковый терминологический словарь по военному делу. — Мектеп.